Architektura z myślą o dobrym samopoczuciu i zdrowiu

Wprowadzenie

„To, czy ludzie są zdrowi, czy nie, zależy od okoliczności i otoczenia. W dużej mierze czynniki, takie jak miejsce zamieszkania, stan środowiska, genetyka, dochody i poziom wykształcenia oraz relacje z przyjaciółmi i rodziną, mają znaczny wpływ na zdrowie…” — Światowa Organizacja Zdrowia: Czynniki warunkujące zdrowie

Projekt otaczających nas budynków i budowli wpływa na nasze zdrowie i samopoczucie i może mieć długoterminowe skutki dla jakości życia. Publikacja „Nudge: Improving health, wealth and happiness” autorstwa Richarda Thalera i Cass Sunsteina z 2008 r. miała duży wpływ na ujawnienie, że na zachowanie może silnie wpływać kontekst¹. Ludzie mogą być zachęcani do podejmowania lepszych decyzji w dużej mierze automatycznie, bez przymusu i w prosty sposób, zmieniając to, co Thaler i Sunstein nazywają „architekturą wyboru”.

Czy architektura może tworzyć architekturę wyboru? Rola, jaką może odgrywać architektura, wydaje się oczywista: „Interwencje projektowe mogą ułatwiać dokonywanie lepszych wyborów lub ograniczać zachowania poprzez utrudnianie pewnych działań”². Celem tego artykułu jest nakreślenie definicji zdrowia i dobrego samopoczucia oraz potencjalnych konsekwencji i możliwości projektowania mieszkań.

Kiedy mówimy o dobrostanie w budynkach, ważniejsze jest uwzględnienie szerokiego zakresu zarówno ilościowych, jak i jakościowych aspektów zdrowotnych, niż skupianie się na pojedynczych, wąsko zdefiniowanych kryteriach. Takie „silosowe myślenie” (myślenie schematyczne - brak myślenia całościowego) nie sprzyja dobremu projektowi (perfekcjonizm może być paraliżujący) i często różne kryteria są ze sobą sprzeczne. Alternatywnym podejściem jest określenie „wystarczająco dobrych” strategii, które zwiększają różnorodność i zdolności adaptacyjne oraz są zorientowane na użytkownika.

Nie chodzi o to, by zaprzeczyć potencjalnie przewlekłym skutkom zdrowotnym niskiej jakości środowiska wewnętrznego dla niektórych grup ludności (tj. duży wpływ na małą populację), ale raczej o to, by zrównoważyć i uzupełnić je strategiami mającymi na celu poprawę samopoczucia szerszej populacji (tj. umiarkowana poprawa dla dużej populacji).

Układ tego artykułu podzielony jest na dwie części. Pierwsza część zawiera przegląd istotnych przestrzennie definicji dobrego samopoczucia i ich związków ze zdrowiem, a druga część opiera się na badaniach w celu zdefiniowania skutków i możliwości dla architektury.

Definiowanie zdrowia i dobrego samopoczucia

Światowa Organizacja Zdrowia definiuje obecnie zdrowie nie jako brak choroby, ale jako „stan pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego”³. Definicja zdrowia zmienia się i teraz obejmuje świadomość wzajemnych powiązań między czynnikami społecznymi i psychologicznymi, a także medycznymi. Sposób, w jaki jednostka funkcjonuje w społeczeństwie, jest postrzegany jako część definicji zdrowia, obok objawów biologicznych i fizjologicznych. Zdrowie nie jest już tylko kwestią dostępu do leczenia, ale jest determinowane przez szereg czynników związanych z jakością otaczających nas budynków i środowiska⁴.

Ta szersza definicja zdrowia pojawia się w czasie rosnącej presji na usługi zdrowotne w wyniku starzenia się populacji, rosnącej otyłości, narastających problemów ze zdrowiem psychicznym i wyższych oczekiwań⁵. Tak więc wąska koncentracja na poszczególnych objawach i leczeniu nie jest już wystarczająca lub zrównoważona, a aktualne staje się bardziej całościowe docenienie spektrum zagadnień związanych ze zdrowiem, w tym zapobieganie chorobie. W tym podejściu „zdrowie i dobre samopoczucie są współzależne. „Zapobieganie” jest tak samo ważne jak „leczenie” i poszukuje się długoterminowych rozwiązań, a nie metod leczenia zapewniających szybsze efekty”⁶. Zachowanie zdrowia w swoim domu i w swojej społeczności jest sposobem na ograniczenie rosnącej presji na usługi zdrowotne, a zatem projektowanie środowiska domu, sąsiedztwa i pracy w celu poprawy zdrowia i dobrego samopoczucia jest szansą, która się pojawia.

W dziedzinie zrównoważonego rozwoju często wspomina się o „potrójnym dnie” fizycznym, ekonomicznym i społecznym. Potrójne dno zdrowia i dobrego samopoczucia można podsumować jako zdrowie, komfort i szczęście. Aby w sposób bardziej bezpośredni nawiązać do środowiska zbudowanego, możemy odwołać się do Witruwiusza i jego modelu trzech elementów wymaganych dla dobrze zaprojektowanego budynku⁷:

1. „firmitas” — trwałość (zdrowie)
2. „utilitas” — użyteczność (komfort)
3. „venustas” — piękno (szczęście)

Zdjęcie: Thekla Ehling

Zdrowie jest w tym kontekście określane w bardziej konwencjonalny sposób − jako brak choroby − i zazwyczaj jest mierzalne pod względem objawów, takich jak temperatura ciała lub parametry biochemiczne krwi. Komfort jest szeroko rozumiany jako „stan umysłu, który wyraża zadowolenie” z otoczenia⁸ — czy to termiczne, wizualne, akustyczne itp. — i dlatego obejmuje zarówno jakościowe względy psychologiczne (np. oczekiwanie, kontrola), jak i ilościowe parametry fizyczne (np. temperatura, ruch powietrza).

Szczęście potocznie odnosi się do przeżywanych emocji, potencjalnie od zadowolenia do radości. Szczęście jest zatem przede wszystkim kwestią subiektywną i jakościową. Mimo to w badaniach przeprowadzanych w ciągu ostatniej dekady rozpoczęto definiowanie dobrego samopoczucia (dobrostanu), który zostanie omówiony bardziej szczegółowo w niniejszym artykule.

Jednym z kluczowych wyzwań jest kwantyfikacja zdrowia i dobrego samopoczucia, a tym samym ocena ogólnej wydajności zdrowotnej projektu. Na jednym końcu spektrum choroba fizyczna jest zazwyczaj możliwa do zidentyfikowania i zmierzenia pod względem objawów i przyczyn. Na przykład jakość powietrza (np. LZO, PM lub CO₂) i jego wpływ, szczególnie na wrażliwych mieszkańców (np. osoby z chorobami płuc, młode i stare), można określić ilościowo, a nawet zalecić leczenie zarówno mieszkańców, jak i budynków (np. sprawniejsza wentylacja, usuwanie szkodliwych materiałów, interwencje projektowe zapobiegające rozwojowi pleśni itp.).

Chociaż subiektywna ocena jakości powietrza, szczególnie związana z zapachami, może dostarczyć przydatnych informacji, często można jedynie zmierzyć wskaźniki zagrażające zdrowiu. Można zdefiniować konkretne kryteria i strategie projektowania w celu rozwiązania przewlekłych fizjologicznych problemów zdrowotnych, a na poparcie tego istnieje bogata specjalistyczna wiedza i doświadczenie⁹.

Na drugim końcu spektrum zdrowia i dobrego samopoczucia znajduje się dobrostan psychiczny lub szczęście. Kiedy przechodzimy od deterministycznego (medycznego) do subiektywnego (psychologicznego) końca spektrum, powszechne jest przekonanie, że nacisk zmienia się z ilościowego na jakościowy. Obecnie jednak widać, że nawet w sferze parametrów subiektywnych co rusz pojawiają się nowe metodologie i wskaźniki, które można zdefiniować.

Na przykład w dziedzinie komfortu termicznego nastąpił rozwój od wąskiej i precyzyjnej teorii komfortu fizjologicznego, opartej na przełomowej pracy Fangera¹⁰, do bardziej holistycznego zrozumienia, które doprowadziło do przyjęcia teorii komfortu adaptacyjnego¹¹. Podobnie nastąpił postęp w badaniach nad zdrowiem. Obecnie leczy się nie tylko objawy, ale uwzględnia się także bardziej holistyczne zrozumienie dobrostanu populacji. To właśnie dobrostan jest głównym tematem tego opracowania.

Pojęcie dobrostanu składa się z dwóch kluczowych elementów: dobrego samopoczucia i dobrego funkcjonowania. Uczucia szczęścia, ciekawości i zaangażowania są charakterystyczne dla kogoś o pozytywnym poczuciu własnej wartości. Utrzymywanie pozytywnych relacji, kontrola nad własnym życiem i poczucie celu to atrybuty dobrego funkcjonowania. Niedawno zebrano międzynarodowe dowody w celu pomiaru dobrostanu, pokazujące, że ta dziedzina stała się obecnie dyscypliną ścisłą¹².

Ostatnie badania wykazały powiązania kluczowych cech fizycznych projektu z pięcioma sposobami na dobre samopoczucie (nawiązuj kontakty, bądź aktywny, zwracaj uwagę, ucz się i dziel się z innymi), które są związane z pozytywnym zdrowiem psychicznym¹³. Zgodnie z tymi ustaleniami w poniższych akapitach pokazano, w jaki sposób zapewnianie lokalnych zasobów miejskich i domowych może wpływać na pięć zdrowych zachowań. Potwierdza to obecną teorię i badania, które pokazują, że wystarczająca ilość i jakość różnorodnych zasobów środowiskowych, społecznych i fizycznych może wpływać na ludzkie procesy poznawcze, co z kolei może zwiększać zdrowe zachowania szerszej populacji.

Zdjęcie: Thekla Ehling

Projekt i dobre samopoczucie

Historycznie mało uwagi poświęcano relacjom między architekturą a zdrowiem, poza wymaganiami projektowymi zdrowego budownictwa. Ostatnie prace zmieniły to podejście i ustanowiły bardziej holistyczną świadomość roli architektury w kształtowaniu zdrowia. Przykładem tego w Wielkiej Brytanii jest publikacja raportów Royal Institute of British Architects¹⁴ oraz Commission for Architecture and the Built Environment¹⁵.

Potwierdza to rosnące bogactwo badań medycznych związanych ze zdrowiem fizycznym¹⁶ i psychicznym.¹⁷ Nacisk został położony na zły stan zdrowia w wyniku skutków cech środowiska, takich jak przeludnienie, hałas, jakość powietrza i światło. Skutki te są zazwyczaj opisywane jako bezpośrednie (tj. konsekwencje dla zdrowia fizycznego i psychicznego) oraz pośrednie (np. poprzez mechanizmy społeczne)¹⁸. Jednak zamiast skupiania się na chorobie, definicja i badanie dobrostanu kładą nacisk na zachowania wspierające „rozkwitającą” populację. To właśnie cechy otaczających nas budynków i budowli sprzyjają wykazywaniu tych pozytywnych zachowań, co jest tutaj kluczowym punktem dyskusji.

Nauka o dobrym samopoczuciu jest stosunkowo nowym obszarem badań. Jednak projekt „Foresight” rządu brytyjskiego dotyczący dobrostanu¹⁹ dostarcza krytycznej masy dowodów, które doprowadziły do zdefiniowania wspomnianych powyżej pięciu sposobów na dobre samopoczucie²⁰. Reprezentują one kluczowe zachowania, które, jak wykazano, mają związek z poprawą samopoczucia. Każde zachowanie wiąże się z subiektywnym samopoczuciem, o czym wspomina się w artykułach naukowych, zwłaszcza w czasopismach medycznych, które opierają się na dużej skali i metaanalizie wymagających badań. Nie brakuje więc dowodów na poparcie twierdzenia, że zachowania zgodne z zasadą pięciu sposobów, skutkują poprawą samopoczucia.

• Nawiązuj kontakty: liczba i jakość kontaktów społecznych (np. rozmawianie z członkami rodziny lub nieznajomymi lub ich słuchanie) koreluje ze zgłaszanym samopoczuciem oraz zdrowiem fizycznym²¹.
• Bądź aktywny: istnieje wiele dowodów wynikających z globalnych badań i metaanaliz, które wykazują, że aktywność fizyczna zmniejsza objawy złego stanu zdrowia psychicznego i fizycznego²².
• Zwracaj uwagę: bycie uważnym — zwracanie uwagi na teraźniejszość i bycie świadomym myśli i uczuć — to zachowania, które zmniejszają objawy stresu, lęku i depresji²³.
• Ucz się: aspiracje kształtują się we wczesnym okresie życia, a osoby o wyższych aspiracjach zwykle osiągają lepsze wyniki. Aspiracje są modyfikowane przez otoczenie²⁴. Dowody pokazują, że również w późniejszym życiu osoby uczestniczące na przykład w zajęciach muzycznych, plastycznych i wieczorowych osiągają wyższy subiektywny dobrostan²⁵.
• Dziel się z innymi: pojawiły się dowody na to, że zachowania prospołeczne, a nie egocentryczne, mają pozytywny wpływ na szczęście. Takie skutki zachowań altruistycznych wiążą się zarówno z wydawaniem pieniędzy na innych, a nie na siebie²⁶ oraz wolontariatem i niesieniem pomocy²⁷.

Kolejnym kluczowym pytaniem jest omówienie, w jaki sposób zasada pięciu sposobów na dobre samopoczucie odnosi się do otaczającej nas infrastruktury i jaki ma na nią wpływ.

Nawiązuj kontakty

Zapewnienie lokalnej „przestrzeni publicznej codziennego użytku” stwarza ludziom możliwości nawiązywania kontaktów i jest znaczącym zasobem dobrego samopoczucia dla jednostek i szerszej społeczności²⁸. Chociaż nie wszyscy użytkownicy mają takie same wymagania i oczekiwania dotyczące przestrzeni społecznej, kluczowe cechy to: lokalizacja — dostępność i bliskość innych zasobów komunalnych (szkoła, rynek), aby ułatwiać przypadkowe spotkania; miejsca — aby zatrzymać się i usiąść na ławce w parku lub przy kawiarnianym stoliku i przedłużyć przelotne spotkania; zdolność adaptacji — przestrzenie bez określonych lub nakazanych funkcji, umożliwiające spontaniczne, improwizowane działania; swojskość — poczucie bezpieczeństwa i swojskości; przyjemna atmosfera — czysto i spokojnie lub gwarno i tętniące życiem przestrzenie; specjalny charakter — niepowtarzalne walory, estetyka, czy subiektywne wspomnienia.

Kiedy przestrzeń jest przeznaczona głównie dla pieszych, a nie samochodów, koreluje to z poczuciem wspólnoty, ponieważ postrzeganie środowiska pieszych jest silnie powiązane z możliwościami interakcji społecznych²⁹. Ponadto naturalne, zielone krajobrazy były powszechnie i przez długi czas kojarzone z szeregiem korzyści zdrowotnych³⁰. Podsumowując, „przestrzeń publiczna, która zbliżała ludzi i gdzie nawiązywano i utrzymywano przyjaźnie i sieci wsparcia, były kluczem do ogólnego poczucia dobrostanu”³¹.

Bądź aktywny

Aktywność fizyczna (spacery, jazda na rowerze, uprawianie sportu itp.) jest powszechnie kojarzona ze zmniejszeniem ryzyka schorzeń przewlekłych oraz obciążenia chorobami, niepełnosprawnością i przedwczesną śmiercią. Cechy projektów związane z rosnącą aktywnością obejmują dostęp do obiektów aktywności fizycznej (np. ośrodków sportowych i sprzętu), wygodny dostęp do często uczęszczanych miejsc (praca, sklepy, szkoła, transport publiczny) znajdujących się w niewielkiej odległości, duża gęstość zaludnienia (co wiąże się z większą bliskością obiektów i często uczęszczanych miejsc), użytkowanie gruntów (np. użytkowanie mieszane) i możliwość poruszania się pieszo (wygodne i bezpieczne chodniki, obiekty spowalniające ruch pojazdów)³².

Chociaż istnieją pewne potencjalne dodatkowe korzyści z aktywności fizycznej na świeżym powietrzu, a najlepiej w środowisku naturalnym, ćwiczenia w pomieszczeniach mogą być równie skuteczne³³. Strategie projektowania sprzyjające aktywności fizycznej w pomieszczeniach obejmują: zapewnienie (wspólnej) przestrzeni do ćwiczeń, zachęcanie do korzystania ze schodów poprzez dystrybucję (rozdzielenie) funkcji na różnych kondygnacjach oraz uatrakcyjnianie ciągów komunikacyjnych (ładny widok, sztuka, światło dzienne, roślinność).

Zwracaj uwagę

Bycie uważnym i zwracanie uwagi na rozwiązania projektowe w populacji to zachowanie, na które istnieją tylko najnowsze dowody. W randomizowanym teście kontrolnym zastosowano na przykład dzieła sztuki, roślinność, elementy architektury krajobrazu i dzikiej przyrody (np. skrzynki na owady) oraz miejsca do siedzenia, dzięki którym znacznie większa liczba osób zatrzymywała się, aby popatrzeć³⁴.

To samo badanie wykazało również, że różne rodzaje otwartej przestrzeni (połączenie roślinności i małej architektury) oraz większy względny stosunek przestrzeni publicznej do prywatnej są również związane ze zwiększoną zgłaszaną uważnością.

Ucz się

Z badań środowiska edukacyjnego wynika, że fizyczne środowisko domu i klasy lekcyjnej są zmiennymi pośredniczącymi wpływającymi na rozwój intelektualny. Parametry związane z domem to czysty i uporządkowany, wyglądający na bezpieczny do zabawy, nie za ciemny ani nie monotonny dom³⁵. Odległość i ustawienie miejsc do siedzenia w stosunku do innych osób wpływa na poziom interakcji i dialogu. Na przykład ludzie siedzący w kręgu naprzeciwko siebie będą rozmawiać więcej niż osoby sąsiadujące obok siebie. Swobodny kontakt wzrokowy jest ważną zmienną, szczególnie w kontekście środowiska edukacyjnego, dzięki czemu ustawienie miejsc w klasie w półokręgu jest najskuteczniejsze³⁶. Na bardziej prozaicznym poziomie, aby wspierać skuteczną naukę, środowisko wewnętrzne musi być pod względem fizycznym i termicznym komfortowe, bezpieczne, dobrze oświetlone, ciche i być wypełnione czystym powietrzem.

Istnieją jednak dowody na większą efektywność uczenia się w odpowiednim (takim, które jest „wystarczająco dobre”) otoczeniu w porównaniu z kiepskim (zapuszczonym i źle utrzymanym) środowiskiem, ale dalsze i bardziej ekstrawaganckie udogodnienia (wyspecjalizowane przestrzenie lub cyfrowy sprzęt) nie spowodują dalszej poprawy w nauce³⁷. Jak już wspomniano, możliwość udziału w zajęciach plastycznych, muzycznych i wieczorowych poprawia samopoczucie i dlatego takie zajęcia powinny być uwzględnione w projektowaniu domów (jasne, zmywalne przestrzenie w przypadku zajęć plastycznych, dźwiękoszczelne pomieszczenia w przypadku zajęć muzycznych) i najbliższej okolicy (lokalne przestrzenie wspólne do organizacji zajęć).

Dziel się z innymi

Obecność stresorów środowiskowych ogranicza zachowania związane z pomaganiem, ale dostępnych jest niewiele dalszych wyraźnych dowodów poza omówionymi powyżej, które wiążą środowisko fizyczne z kapitałem społecznym najbliższej okolicy³⁸. Istnieją dowody na to, że ludzie są mniej altruistyczni w środowiskach miejskich niż wiejskich, co przynajmniej potwierdza, że integracja zieleni i kontakt z naturą mogą być cenne³⁹.

Chociaż trudno jest zaobserwować altruizm i jego wyraźny związek z parametrami projektowymi, można wykazać, że zgłaszane przez samych siebie zachowania altruistyczne są bardziej rozpowszechnione w dzielnicach, które charakteryzują się pozytywnymi środowiskowymi i fizycznymi cechami projektowania przestrzeni (różnorodność, bliskość, dostępność i jakość), o których już wspomniano⁴⁰.

Zdjęcie: Thekla Ehling

Źródła:

1. Thaler, R., & Sunstein, C. (2008). Nudge: Improving decisions about health, wealth and happiness. New Haven, CT: Yale University Press.
2. King, D., Thompson, P., &Darzi, A. (2014). Enhancing health and well-being though ‘behavioural design’. Journal of the Royal Society of Medicine, 336–337.
3. WHO. (2001). Fifty-fourth World Health Assembly. Geneva: World Health Organization.
4. CABE. (2009). Sustainable places for health and Well-being. London: Commission for Architecture and the Built Environment.
5. Donaldson, L. (2009, February 2). The great survivor: Another 60 years. New Statesman. WHO. (2001). Fifty-fourth World Health Assembly. Geneva: World Health Organization.
6. CABE. (2009). Sustainable places for health and Well-being. London: Commission for Architecture and the Built Environment.
7. Morgan, M. H. (1960). Vitruvius: The Ten Books on Architecture. New York: Dover Publications.
8. ISO. (2005). 7730:2005 – Ergonomics of the thermal environment. International Organization for Standardization.
9. Bluyssen, P. (2013). The Healthy Indoor Environment. Abingdon: Routledge.
10. Fanger, P. (1970). Thermal comfort: Analysis and applications in environmental engineering. Copenhagen: Danish Technical Press.
11. de Dear, R., & Brager, G. (1998). Towards an adaptive model of thermal comfort and preference. ASHRAE Transactions, 145–167. Nicol, J., & Humphreys, M. (2002). Adaptive thermal comfort and sustainable thermal standards for buildings. Energy and Buildings, 563–572. Baker, N., & Stand- even, M. (1996). Thermal comfort for free-running buildings. Energy and Buildings, 175–182.
12. Huppert, F., & So, T. (2013). Flourishing across Europe: Application of a new conceptional framework for defining well-being. Social Indicators Research, 837–861.
13. Anderson, J. (2014). Urban design and well-being. Cambridge: Doctoral thesis, University of Cambridge. Aked, J., Michaelson, J., & Steuer, N. (2010). Good foundations: Towards a low carbon, high well-being built environment. London: New Economics Foundation.
14. Roberts-Hughes, R. (2013). City Health Check: How design can save lives and money. London: RIBA.
15. CABE. (2009). Sustainable places for health and Well-being. London: Commission for Architecture and the Built Environment.
16. NICE. (2008). Promoting and creating built or natural environments that encourage and support physical activity. London: National Institute for Health and Clinical Excellence.
17. Dalgard, O., & Tambs, K. (1997). Urban environment and mental health: A longitudinal study. British Journal of Psychiatry, 530–536.
18. Evans, G. (2003). The Built Environment and Mental Health. Journal of Urban Health, 536–555.
19. Foresight. (2008). Mental capital and well-being. London: The Government Office for Science.
20. Aked, J., Thompson, S., Marks, N., & Cordon, C. (2008). Five ways to well-being: The evidence. London: New Economics Foundation.
21. Foresight. (2008). Mental capital and well-being. London: The Government Office for Science. Dolan, P., Peasgood, T., & White, M. (2008). A review of the economic literature on the factors associated with subjective well-being. Journal of Economic Psychology, 94–122. Helliwell, J., & Putnam, R. (2004). The social context of well-being. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci, 1435–1446.
22. Krogh, J., Nordentoft, M., Sterne, J., & Lawlor, D. (2011). The effect of exercise in clinically depressed adults: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J Clin Psychiatry, 529–538. Lee, I., Shiroma, E., Lobelo, F., Pushka, P., Blair, S., & Katzmarzyk, P. (2012). Impact of physical activity on the world’s major non-communicable diseases. Lancet, 219–229. Sofi, F., Valecchi, D., Bacci, D., Abbate, R., Gensini, G., Casini, A., et al. (2011). Physical activity and risk of cognitive decline: a meta-analysis of prospective studies. J Intern Med, 107–117.
23. Chambers, R., Gullone, E., & Allen, N. (2009). Mindful emotion regulation: An integrative review.Clinical Psychology Review, 560–572. Hofmann, S., Sawyer, A., Witt, A.,&Oh, D. (2010). The effect of mindfulness-based therapy on anxiety and depression: A meta-analytic review. J Consult Clin Psychol, 169–183. Tang, Y., Yang, L., Leve, L., & G.T., H. (2012). Improving executive function and its neurobiological mechanisms through a mindfulness-based intervention: Advances within the field of developmental neuroscience. Child Dev Perspect, 361–366.
24. Gutman, L., & Akerman, R. (2008). Determinants of aspiration. London: Centre for Research on the Wider Benefits of Learning, Institute of Education.
25. Jenkins, A. (2011). Participation in learning and well-being among older adults. International Journal of Lifelong Education, 403–420. Aknin, L., C.P., B.-L., Dunn, E., Helliwell, J., Biswas- 496.
26. Diener, R., Kemeza, I., et al. (2010). Prosocial spending and well-being: Cross-cultural evidence for a psychological universal. Cambridge (MA): National Bureau of Economic Research. Dunn, E., Aknin, L., & Norton, M. (2008). Spending money on others promotes happiness. Science, 1687–1688.
27. Plagnol, A., & Huppert, F. (2010). Happy to help? Exploring the factors associated with variations in rates of volunteering across Europe. Social Indicators Research, 157–176. Meier, S., & Stutzer, A. (2008). Is volunteering rewarding in itself? Economica, 39–59.
28. Cattell, V., Dines, N., Gesler, W., & Curtis, S. (2008). Mingling, observing, and lingering: everyday public spaces and their implications for well-being and social relations. Health Place, 544–561.
29. Lund, H. (2002). Pedestrian environments and sense of community. Journal of Planning Education and Research, 301–312.
30. Ward Thompson, C. (2011). Linking landscape and health: The recurring theme. Landscape and Urban Planning, 187–195.
31. Cattell, V., Dines, N., Gesler, W., & Curtis, S. (2008). Mingling, observing, and lingering: everyday public spaces and their implications for well-being and social relations. Health Place, 544–561.
32. Bauman, A., & Bull, F. (2007). Environmental correlates of physical activity and walking in adults and children: A review of reviews. Loughborough: National Centre for Physical Activity and Health, for the National Institute of Health and Clinical Excellence (NICE).
33. Thompson Coon, J., Boddy, K., Stein, K., Whear, R., Barton, J., & Depledge, M. (2011). Does participating in physical activity in outdoor natural environments have a greater effect on physical and mental well-being than physical activity indoors? A systematic review. Environ Sci Technol, 1761–1772.
34. Anderson, J. (2014). Urban design and well-being. Cambridge: Doctoral thesis, University of Cambridge.
35. Guo, G., & Harris, K. (2000). The mechanisms mediating the effects of poverty on children’s intellectual development. Demography, 431–447.
36. Marx, A., Fuhrer, U., & Hartig, H. (2000). Effects of classroom seating arrangements on children‘s question-asking. Learning Environments Research, 249–263.
37. Schneider, M. (2002). Do school facilities affect academic outcomes? Washington D.C.: National Clearinghouse for Educational Facilities.
38. Honold, J., Wippert, P.-M., & van der Meer, E. (2014). Urban health resources: Physical and social constitutes of neighbourhood social capital. Procedia – Social and Behavioural Sciences, 491–496.
39. Korte, C., & Kerr, N. (1974). Response to altruistic opportunities in urban and non-urban settings. Social Psychology, 183–184.
40. Anderson, J. (2014). Urban design and well-being. Cambridge: Doctoral thesis, University of Cambridge.