Projektowanie zgodnie z zasadą pięciu sposobów na dobre samopoczucie

Wprowadzenie

Na podstawie zasady pięciu sposobów na dobre samopoczucie, które zostały niedawno opracowane przez naukowców — nawiązuj kontakty, bądź aktywny, zwracaj uwagę, ucz się i dziel się z innymi — ten artykuł zawiera krótki opis kilku ogólnych kryteriów, które architekci mogą zastosować, aby promować dobre samopoczucie poprzez swoje projekty budowlane.

Praktyczne zasady projektowania

Projekt powinien odpowiadać potrzebom, zachowaniom i wymaganiom użytkownika, dając mu swobodę wyboru i kontrolę nad otoczeniem.

Z dostępnych badań jasno wynika, że nie ma pojedynczych lub uniwersalnych rozwiązań projektowych, które zapewniłyby optymalizację każdego parametru zdrowotnego, a mieszkańcom i szerszej populacji - dobrobyt. Jako minimum, projektanci powinni zapewnić, że bezpośrednie parametry zdrowia fizycznego (np. jakość powietrza) osiągną poziom, który jest uważany za "wystarczająco dobry", aby uniknąć złego stanu zdrowia, jednocześnie nie wpływając na możliwość włączenia przez projekt szerszej mądrości i skłonienia użytkowników do pozytywnych zachowań zdrowotnych.

Fakt, że istnieją liczne strategie związane z różnymi warunkami i użytkownikami sugeruje, że ważne jest projektowanie środowisk o możliwościach adaptacyjnych. Jest to szczególnie istotne w kontekście zmian demograficznych i klimatycznych, ale także zmian w stylu pracy i życia oraz dostępności nowych technologii. Dlatego projekt powinien odpowiadać potrzebom, zachowaniom i wymaganiom użytkownika, dając mu swobodę wyboru i kontrolę nad otoczeniem.

Pojawiło się kilka metod, które można podzielić na następujące kluczowe grupy tematyczne:

Najbliższe otoczenie i przyroda

Istnieje wiele badań związanych z projektowaniem najbliższego otoczenia, które wspiera zdrowie i dobre samopoczucie. Niektóre z cech projektów, które pojawiają się konsekwentnie, to:

• Gęsta, wielofunkcyjna zabudowa zachęcająca do ruchu pieszego i rowerowego (bądź aktywny) w celu uzyskania dostępu do usług lokalnych (nawiązuj kontakty) — w tym dostępu do transportu publicznego, opieki zdrowotnej, usług społecznych itp. − i zmniejszenia zależności od samochodu.
• Dostępność zróżnicowanej, otwartej przestrzeni publicznej (w większym stopniu niż ogrodów prywatnych), w tym różnorodnych wysokiej jakości i dostępnych terenów zielonych (do zabawy, ćwiczeń, kontemplacji, ogródków działkowych, spotkań towarzyskich itp.) oraz obszarów o twardej nawierzchni (najlepiej pozbawionego ruchu lub z ograniczonym ruchem − do zabawy, jedzenia na świeżym powietrzu itp.). Jest to zgodnie z wszystkimi pięcioma sposobami na dobre samopoczucie.
• Zapewnienie udogodnień i interesujących obiektów (zwracaj uwagę) w otwartej przestrzeni publicznej — na przykład bioróżnorodne środowisko (bogate pod względem flory i fauny), miejsca do siedzenia i sieć Wi-Fi — zwiększa potencjał interakcji społecznych (nawiązuj kontakty i dziel się z innymi) i wykorzystanie przestrzeni.
• Na progu między domem a najbliższą okolicą, szczególnie w rozwiązaniach o dużym zagęszczeniu, można zastosować roślinność, aby zapewnić bliski kontakt z naturą, ale także pewien stopień oddzielenia i prywatności.
• Widok na najbliższą okolicę i przyrodę z domu wiąże się z korzyściami psychologicznymi oraz zachęca do interakcji społecznych (nawiązuj kontakty) i nadzoru (zwracaj uwagę), dlatego często stosuje się niskie parapety i otwierane okna).

Zdjęcie: Thekla Ehling

Poruszanie się i dostęp

Ponieważ prowadzimy coraz bardziej siedzący tryb życia, zachęcanie do umiarkowanego poziomu aktywności staje się ważne w celu poprawy zdrowia serca, przeciwdziałania otyłości i utrzymania ogólnej sprawności (bądź aktywny). Zalecany poziom aktywności to co najmniej 30 minut umiarkowanych ćwiczeń (>3 MET, jazda na rowerze lub energiczny spacer) przez pięć lub więcej dni w tygodniu lub 20 minut intensywnej aktywności fizycznej (>6 MET, jogging lub ćwiczenia na siłowni) trzy lub więcej dni w tygodniu³.

Chociaż siłownie stają się coraz bardziej popularne (i mogą również wspierać nawiązywanie kontaktów), głównym celem jest osiągnięcie poprawy sprawności dla wszystkich. Wchodzenie i schodzenie po schodach to proste i skuteczne rozwiązanie, które przeciwdziała tendencji do wybierania domku parterowego na emeryturę (co skutkuje ograniczeniem ruchu w okresie życia, kiedy ważna jest aktywność fizyczna, a kończąc na tym, co określa się potocznie jako „kolana domku parterowego”). Trzypiętrowe domy prawdopodobnie zwiększą wydatek energetyczny ich mieszkańców i mogą przyczynić się do większej gęstości zabudowy, prowadząc z kolei do innych możliwości zrównoważonego projektowania.

Badania nad wydatkiem energetycznym w budynkach wykazały, że typowi pracownicy biurowi są mniej aktywni fizycznie poza miejscem pracy, a ogólny poziom aktywności jest nieznacznie poniżej zalecanych poziomów. Tak więc nawet niewielki wzrost poziomu aktywności w domu i najbliższej okolicy poprzez projektowanie może być korzystny dla zdrowia. Wchodzenie na jedno piętro po schodach stanowi 3,3% dodatkowego dziennego wydatku energetycznego, a 20-krotne wstawanie z pozycji siedzącej to około 10% zdrowej dziennej całkowitej aktywności metabolicznej⁴. Sugerowane są następujące ukryte strategie projektowania dla zachowania aktywności:

• Spraw, aby chodzenie było przyjemnym doświadczeniem i zapewniaj nagrody za ruch (unikaj nudnych korytarzy, dąż do dobrego naturalnego światła, ładnych widoków, zmienności przestrzennej i możliwości spotkań (nawiązuj kontakty), używaj sztuki itp.). Sprzyja to również zwracaniu uwagi.
• Oddziel kluczowe przestrzenie schodami, które zapewniają najbardziej intensywny wydatek energetyczny, aby zachęcić do ruchu (umieść przestrzeń życiową na innym poziomie niż kuchnia/jadalnia, bez toalet na każdym piętrze).

Oczywiście w przypadku osób niepełnosprawnych fizycznie lub poruszających się na wózkach inwalidzkich wszystkie projekty domów muszą muszą to uwzględniać. Istnieje wiele dokumentów zawierających wytyczne na ten temat⁵, ale niektóre kluczowe kwestie to:

• Dostępne wymiary obszarów komunikacyjnych (które mogą przyczynić się do lepszych wrażeń wszystkich osób).
• Bezprogowe przejścia (cenne dla rodzin z wózkami).
• Wysokość parapetu umożliwiająca widok na zewnątrz podczas siedzenia (widoki na zewnątrz, zwłaszcza widoki przyrody, sprzyjają dobremu samopoczuciu).
• Gniazda elektryczne niezbyt nisko położone, blaty, uchwyty, termostaty i włączniki światła niezbyt wysoko umieszczone (co pozwala wszystkim użytkownikom na kontrolę środowiska domowego).
• Możliwość zainstalowania windy i/lub przystosowania domu do mieszkania na jednym piętrze (sypialnia i łazienka na parterze — również przydatne w przypadku tymczasowego złego stanu zdrowia i prywatności, jeśli są dobrze zaprojektowane).

Takie kwestie projektowe powinny również obejmować strategie mające na celu zachęcanie partnerów i opiekunów użytkowników wózków inwalidzkich do aktywności.

Zdjęcie: Thekla Ehling

Jedzenie

Złe nawyki żywieniowe mogą prowadzić do otyłości i związanych z nią problemów zdrowotnych. Przygotowywanie i gotowanie (świeżej) żywności może stać się czynnością o charakterze bardziej społecznym, jeśli kuchnia jest zaprojektowana tak, aby umożliwiać interakcję z innymi członkami gospodarstwa domowego lub społeczności.

Na poziomie społeczności lokalnej, zapewnienie sąsiedzkich ogródków działkowych do uprawy świeżej żywności jest uznawane za poprawiające zdrowie i samopoczucie ze względu na świeże produkty, aktywność fizyczną i interakcje społeczne. Co więcej, mniejsza zależność od samochodu przy robieniu zakupów oraz zmniejszanie liczby przejeżdżanych kilometrów związanych z pakowaniem i żywnością zmniejszają zużycie energii i inne wymagane zasoby, poprawiając w ten sposób zrównoważony rozwój środowiska.

Jeśli chodzi o projekt domu, strategią jest stworzenie czegoś w rodzaju sceny związanej z gotowaniem i umożliwienie udziału publiczności poprzez projektowanie dostępnych warsztatów i przyległych miejsc siedzących. Aby wesprzeć wspólne jedzenie i wynikające z tego interakcje społeczne, jadalnia/stół powinien znajdować się blisko kuchni (potencjalnie na górze, aby zachęcić do fizycznego ruchu), ograniczając pokusę spożywania obiadów przy telewizorze, ale także zapewniając potencjalne odseparowanie od hałasu, zapachów i zanieczyszczeń.

Jakość środowiska wewnętrznego

Oświetlenie

Światło naturalne ma szereg zalet w porównaniu ze światłem elektrycznym, takie jak zmienność i efektywność oraz tworzenie świadomości i powiązania z warunkami zewnętrznymi. Oprócz tego, że jest darmowym źródłem światła w domu, a tym samym częścią energooszczędnej strategii, ożywi przestrzeń i może stworzyć interesującą przestrzeń i różnorodność. Co więcej, korzyści dla zdrowia fizycznego są obecnie dobrze poznane i mogą przeciwdziałać chorobie afektywnej sezonowej (SAD). Jednak nadmierne oświetlenie może być szkodliwe dla komfortu i zakłócać sen. Oto kilka porad praktycznych:

• Pomieszczenia używane rano (sypialnie i kuchnia) powinny mieć dostęp do światła porannego, aby zapewnić dawkę światła i stymulować rytm dobowy (w terapii światłem zalecanej w leczeniu choroby afektywnej sezonowej zazwyczaj zaleca się 10 000 luksów przez 30 minut rano).
• Główne pomieszczenia mieszkalne powinny mieć „dobre” światło dzienne (powyżej 3% średniego współczynnika światła dziennego), a pokój, w którym rodzina spędza najwięcej czasu, powinien mieć dostęp do bezpośredniego światła słonecznego przez co najmniej 2 godziny dziennie.
• Okna z wysoko umieszczonymi nadprożami zapewniają lepszy dostęp światła dziennego, a przez to lepszy widok nieba (co jest szczególnie ważne w gęsto zabudowanych dzielnicach) i lepsze rozprowadzenie światła dziennego w pomieszczeniu.
• W szczególności sypialnie powinny mieć skuteczne opcje zaciemniania, aby wspierać dobre cykle snu, na przykład w postaci termicznych osłon zewnętrznych (na okresy zimne) i/lub regulowanych żaluzji (w celu bezpiecznej wentylacji nocą, gdy jest ciepło).
• Osobista kontrola nad ilością światła dziennego daje mieszkańcom możliwość dostosowania warunków do swoich wzorców użytkowania i skutkuje większym poczuciem zadowolenia z otoczenia. Okna powinny zapewniać różne warunki (np. światło z góry, z boku, bezpośrednie, rozproszone, regulowane za pomocą osłon zewnętrznych, żaluzji i rolet).

Zdjęcie: Thekla Ehling

Temperatura

Podobnie jak w przypadku światła, strategia projektowania termicznego powinna stworzyć zarówno komfortowe, jak i stymulujące otoczenie, które może wykorzystywać warunki klimatyczne do poprawy efektywności energetycznej. Ciało wyczuwa środowisko cieplne nie tylko pod względem temperatury powietrza, ale także warunków promieniowania (np. światło słoneczne), ruchu powietrza (np. wentylacja naturalna) i przewodzenia ciepła przez materiały powierzchniowe (drewno jest ciepłe, kamień chłodny). Każda z tych właściwości termicznych jest funkcją i szansą projektu:

„Interwencje projektowe mogą ułatwić dokonywanie lepszych wyborów”⁶.

• Wykorzystaj promieniowanie słoneczne, aby stworzyć słoneczne miejsca do przebywania w chłodne dni, takie jak siedzenia przy oknie (które ma ciepłe powierzchnie) i nasłonecznione przestrzenie. Używaj ciężkich materiałów, aby pochłaniać i zatrzymywać ciepło.
• Pozwól użytkownikowi dostosować się, aby w upalne dni mógł znaleźć chłodne, zacienione miejsca do siedzenia na bardziej przewodzących powierzchniach i wystawiać się na działanie przyjemnego wiatru.
• Zgodnie z teorią komfortu adaptacyjnego warunki termiczne mogą się zmieniać i nie są stałe lub „zoptymalizowane”. Kluczowymi czynnikami sukcesu są kontrola przez użytkowników i możliwość dostosowania projektu do zmieniających się w czasie ich potrzeb i preferencji.
• Aby schłodzić budynek podczas upałów, zaprojektuj otwory, które pozwolą na stworzenie bezpiecznej wentylacji nocnej (np. przez sekcje żaluzjowe) i wykorzystają zasady wentylacji pionowej i poprzecznej (np. użyj wysokość schodów, aby umożliwić unoszenie się ciepłego powietrza i jego ucieczkę na górę).

Dźwięk

Podobnie jak w przypadku innych aspektów projektowania środowiskowego, warunki akustyczne mogą być wykorzystane do stworzenia możliwości wspierania potrzeb i preferencji użytkowników. Chociaż hałas może powodować stres, kontakt akustyczny z otoczeniem i przyrodą może być cennym doświadczeniem. Podobnie we wnętrzu domu są miejsca i momenty, w których mile widziana jest cisza, chociaż całkowita izolacja akustyczna rzadko jest wymagana.

• Aby zachęcić do zachowań związanych z zasadą „ucz się”, ważne jest zapewnienie cichych, spokojnych przestrzeni do czytania i nauki.
• W celu stworzenia warunków do takich zajęć, jak muzyka i ćwiczenia w pomieszczeniach bez przeszkadzania innym, należy zapewnić izolację akustyczną niektórych przestrzeni.
• Zaprojektuj otwierane okna, aby ludzie mieli możliwość komunikowania się i rozmawiania z przechodzącymi sąsiadami.
• Aby wykorzystać naturalną wentylację w środowisku miejskim, szczególnie w nocy, oraz gdy potrzebne są ciche warunki do nauki lub spania, projekt powinien uwzględniać ścieżki powietrza z tłumieniem hałasu.
• Oddziel źródła generujące hałas, takie jak pralki i zmywarki, od pomieszczeń mieszkalnych i do nauki, aby stworzyć warunki do aktywności społecznych i edukacyjnych.
• Uwzględnij domową akustykę: żwirowa ścieżka ostrzeże mieszkańców o przybyciu gości; echo w korytarzu i klatce schodowej może sygnalizować nadejście mieszkańców; wyłożony wykładziną korytarz tłumi hałas w gabinecie, a miękkie meble i pościel tworzą spokojne środowisko do snu.

Jakość projektu

Istnieje wiele innych cech projektowych, które wpływają na zachowania zgodnie z zasadą pięciu sposobów na zrównoważone budownictwo. Są one krótko opisane poniżej:

• Kolor naszego otoczenia, np. ścian wewnętrznych, może wpływać na nasze zachowanie podczas nauki, a w niektórych przestrzeniach może być wykorzystany do wspierania nauki. Badania wykazały, że „czerwony poprawia wydajność w zadaniu zorientowanym na szczegóły [takim jak odrabianie pracy domowej], podczas gdy niebieski poprawia wydajność w twórczym zadaniu [takim jak sztuka debaty społecznej]”⁷.
• Wysokość sufitu może odgrywać rolę w naszej społecznej perspektywie i zdolności do koncentracji.
• Ostatnie odkrycia pokazują, że kiedy ludzie znajdują się w przestrzeni o niskim suficie, lepiej radzą sobie z zadaniami wymagającymi koncentracji, takimi jak nauka lub czytanie. Większe przestrzenie zachęcają nas do poczucia wolności, co prowadzi ludzi do angażowania się w bardziej abstrakcyjne style myślenia; są w stanie lepiej spojrzeć z szerszej perspektywy i zobaczyć, jakie aspekty są wspólne, co jest szczególnie odpowiednie w miejscach spotkań towarzyskich⁸.
• Forma przestrzeni wpływa na nasze poczucie komfortu i piękna. Łukowe formy są postrzegane jako przyjemne, a w ostatnich eksperymentach „uczestnicy częściej oceniali przestrzenie jako piękne, gdyby były krzywoliniowe, niż gdyby były prostoliniowe”. Naukowcy doszli do wniosku, że ten „ugruntowany wpływ konturu na preferencje estetyczne można przenieść na grunt architektury”⁹.
• Dlatego niebieskie, wysokie i łukowe przestrzenie, z widokiem na błękitne niebo, będą prawdopodobnie przyjemniejszym, bardziej sprzyjającym kontaktom towarzyskim i kreatywniejszym otoczeniem. Natomiast czerwone, niskie pomieszczenia o prostych liniach będą lepiej zachęcać do skupienia się, koncentracji i nauki.

Zdjęcie: Thekla Ehling

Wnioski

Projektowanie z myślą o dobrym samopoczuciu i zdrowiu zawiera mnóstwo możliwości i szereg kryteriów. Strategia polega na tym, że projekty są wystarczająco dobre, aby sprostać ilościowym miernikom zdrowia, ale można je również dostosować i zintegrować z szerszym zestawem zasad zapewniających osiągnięcie dobrostanu. Istnieje potencjalne ryzyko, że próbując zaprojektować technicznie „doskonałe” środowisko, ryzykujemy zmniejszeniem znaczenia bodźców, które zachęcają mieszkańców do aktywności, uważności i zaangażowania.

Projekty powinny „nakłaniać” użytkowników do pozytywnych zachowań, nie poprzez zapewnienie im komfortu i nadmierną kontrolę otoczenia, ale poprzez dostarczanie szeregu odpowiednich bodźców do zmiany zachowania. Skrajnym tego przykładem jest projekt Bioscleave House autorstwa Ginsa i Arakawy, którego intencją jest „wzmocnienie życia poprzez kwestionowanie go… w celu stymulowania odnowy fizjologicznej i psychicznej poprzez tworzenie środowisk życiowych, które byłyby celowo niewygodne”¹⁰. Osiąga się to między innymi poprzez zmieniającą się odległość podłogi do sufitu, zastosowanie wyraźnych kolorów, nierówne i pochyłe powierzchnie podłóg oraz niewygodne rozmiary drzwi. To celowo dezorientujące podejście jest skrajne, ale stosowanie umiarkowanych i pragmatycznych rozwiązań architektonicznych w celu promowania dobrego samopoczucia ma wyraźne szanse powodzenia.

Jedną z możliwości architektury jest to, że dzięki projektowaniu formy, przestrzeni i materiałów może uporządkować nasze relacje między sobą i naszym otoczeniem poprzez tworzenie interaktywnych scenerii życia. Może to robić w taki sposób, aby zapewnić możliwości poprawy naszego samopoczucia, wzbogacenia naszego życia, uczynienia go zdrowszym i przyjemniejszym. Na przykład snop światła słonecznego w zagłębionym siedzeniu przy oknie, który tworzy chwilę ciepła i spokoju, w połączeniu z odrobiną natury, miękkimi i pochłaniającymi dźwięk materiałami siedzeń oraz cudownym w dotyku gładkim uchwytem do regulacji drewnianej osłony zewnętrznej.

Nasze dobre samopoczucie jest ściśle związane z takimi chwilami rozkoszy. Do pewnego stopnia takie bodźce zdarzają się cały czas, choć często są niezauważane lub nie zostały rozmyślnie zaprojektowane. Kiedy jednak można je znaleźć w całym budynku, efekt kumuluje się. Jedno z badań pokazuje na przykład, że holistyczne podejście do projektowania szkół i biur może zwiększyć wydajność. Podobnie okazało się, że holistyczny projekt szpitala może nawet zwiększyć efektywność leczenia. W kiepsko zaprojektowanym budynku takie chwile zachwytu zdarzają się rzadko, a nasze życie jest uboższe, natomiast udany obiekt architektoniczny to taki, w którym kumuluje się wiele chwil zachwytu i które są zgodnie z zasadą pięciu sposobów dobrego samopoczucia.

Źródła

1. Foresight. (2008). Mental capital and well-being. London: The Government Office for Science.
2. Aked, J., Thompson, S., Marks, N., & Cordon, C. (2008). Five ways to well-being: The evidence. London: New Economics Foundation.
3. US DHHS. (2000). Healthy people 2010: Understanding and improving health (2nd ed.). US Department of Health and Human Services. Washington D.C.: US Government Printing Office.
4. Baker, N., Rassia, S., & Steemers, K. (2011). Designing for occupant movement in the workplace to improve health. 5th International Symposium on Sustainable Healthy Buildings (pp. 25–33). Seoul: Centre for Sustainable Healthy Buildings, Kyung Hee University.
5. Lifetime Homes. (2011). Lifetime Homes Design Guide. Watford: BRE Press.
6. Mehta, R., & Zhu, R. (2009). Blue or red? Exploring the effect of colour on cognitive task performances. Science, 1226–1229.
7. Meyers-Levy, J., & Zhu, R. (2007). The influence of ceiling height: The effect of priming on the type of processing that people use. Journal of Consumer Research, 174–186.
8. Vartaniana, O., Navarrete, G., Chatterjee, A., Fich, L., Leder, H., Modrono, C., et al. (2013). Impact of contour on aesthetic judgments and approach-avoidance decisions in architecture. PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences, USA), 10446–10453.
9. Unwin, S. (2015). Twenty-five buildings every architect should understand. Abingdon: Routledge.
10. King, D., Thompson, P.,&Darzi, A.(2014).Enhancing health and well-being though ‘behavioural design’. Journal of the Royal Society of Medicine, 336–337.